Uitvaartbegeleider Johan Schokker en zijn vrouw Geer werken bij uitvaartonderneming Nicodemus in Volendam. Veertien jaar geleden verzorgden zij de uitvaarten voor de jongeren die omkwamen tijdens de Nieuwjaarsbrand in café ’De Hemel’. Maanden later werden Schokker en zijn collega’s pas opgemerkt als groep die misschien ook behoefte had aan nazorg. Hoe is het om als uitvaartbegeleider te werken en welke impact heeft het op je als mens?

Schokkers vader was actief in het kerkbestuur dat ook de plaatselijke begraafplaats beheerde. Johan was zestien toen een begraafplaatsmedewerker ziek werd. Of hij kon helpen? Zo is hij in het werk gerold: graven delven, onderhouden, maar al snel ging hij mee overledenen ophalen. ,,Zeker tien jaar te vroeg”, zegt Schokker als hij daar op terugkijkt. ,,Het was een zware tijd. Ik maakte heel andere dingen mee dan mijn vrienden.”

Traan

Toch wilde hij verder. ,,Het geeft een goed gevoel dat ik iets kan doen voor mensen. Inmiddels doe ik het werk ik al vijfendertig jaar, maar nog altijd vind ik het bijzonder. Dat ik zo dichtbij mag komen in het persoonlijk leven van mensen.”

Volendam is een dorp. Als iemand overlijdt, kennen ze die. Dat maakt het moment van binnenkomen volgens echtgenoot Geer minder officieel. Zij werkt als uitvaartverzorgende in het bedrijf van haar man. Naast uitvaartbegeleider ben je altijd mens, vindt zij. Geer: ,,Laatst verzorgden we de uitvaart van een 14-jarig meisje. Zo’n prachtig kind. Toen ik haar voor het eerst zag, liet ik ook een traan. Dat mag van mijzelf. Ik ben een mens. Ik schaam mij er ook niet voor. Sterker: ik wil gewoon dat het kan!”

Het is gezond en normaal als het overlijden van een kind je raakt, zegt Magda Pernet. Zij begeleidt mensen na traumatische gebeurtenissen. ,,Het siert je en betekent dat je met hart en ziel werkt. Zo niet, dan sluit je je af.” Dat vindt ook Marjon Klaassen, directeur Meander Uitvaartopleidingen: ,,Er is niks mis met het tonen van emoties. Juist dan raken mensen elkaar. Weet goed wat je wel en niet aan kan in je werk. Zelfonderzoek is een belangrijk element in de opleiding.” Pernet vult aan: ,,Blijf de vraag stellen: wat heb ik nodig om dit werk te kunnen doen? Ook na jaren.”

Misvatting

Het beeld dat uitvaartbegeleiders altijd vreselijke dingen meemaken is een misvatting vindt Klaassen. ,,Veel mensen gaan ’gewoon’ dood, op oudere leeftijd door een natuurlijke oorzaak. Maar het kan gebeuren dat verdriet zò raakt, dat het functioneren wordt belemmerd. Vaak zit dat raken in andere zaken dan een naar beeld. Eerder in gebeurtenissen die raken aan persoonlijke herinneringen.”

Als dit veel en vaak gebeurt, zich opstapelt omdat er niets gedaan wordt, ligt een burn-out op de loer. Pernet noemt in haar praktijk altijd het gevaar van de automatische piloot. Daarbij ziet Klaassen ook andere, minder opvallende, zaken om goed in de gaten te houden. ,,Een uitvaartbegeleider moet 24/7 beschikbaar zijn. Hoe zorg je voor een goede werk-privé balans? En de stress. In bijzonder kort tijdsbestek moet alles geregeld worden, en goed ook. Dat vergt veel van een mens.”

Het werken als uitvaartbegeleider doet wat met een mens. Johan Schokker ervaart een duidelijk scheidslijn in zijn werk. ,,De impact van de Nieuwjaarsbrand was enorm. Tot dat moment deed ik gewoon mijn werk. Ik had geen last van de emoties die het kon oproepen. Na de brand kon ik dat niet meer.”

Echtgenoot Geer: ,,Het heeft hem vier jaar gekost te komen op het punt dat hij kon zeggen: Ik wil verder met dit werk.” Schokker knikt bevestigend. Wat hem vooral geholpen heeft, zijn de gesprekken met zijn collega en vrouw. ,,Geer en ik doen dit werk echt samen. We hoeven elkaar maar aan te kijken om te weten wat er in de ander omgaat. Dat maakt dat ik het werk beter kan dragen.”

Nazorg

Collegiale opvang is ontzettend belangrijk vindt ook Klaassen. ,,Sta de emoties toe die naar je toekomen"", benadrukt Pernet. ,,Niet dat je als uitvaartbegeleider in huilen moet uitbarsten. Het is niet jouw verdriet, maar je kunt wel een rol spelen door een mooie uitvaart te verzorgen.”

Na de Nieuwjaarsbrand was niet direct oog en oor voor de uitvaartbegeleiders. Schokker en zijn vrouw ervaren dat als een gemis. Schokker: ,,Het had veel gescheeld als ons ook was gevraagd hoe het ging. Die erkenning was fijn geweest.” Een ramp van deze omvang komt gelukkig niet vaak voor, maar als het gebeurt, moet er ook gespecialiseerde zorg voor uitvaarbegeleiders zijn.

Al bestaat er volgens Pernet een wezenlijk verschil in nazorg voor een brandweerman en een uitvaartbegeleider. ,,Bij brandweermensen kan de confrontatie met dood traumatische gevolgen hebben. Voor uitvaartbegeleiders is de dood een gegeven.” Schokker en zijn collega’s hebben een tijd na de ramp regelmatig met elkaar over hun ervaringen en emoties gesproken. Schokker: ,,Ook humor heeft mij geholpen, anders was het niet te dragen.”

Andere kijk

Schokker doet zijn werk nog steeds met hart en ziel. Al is hij er wel snel volwassen door geworden. ,,Ik heb een andere kijk op het leven gekregen. Juist mijn werkervaring sta ik een stuk rustiger in het leven. Ik heb geleerd: als het moment er is, moet je het doen. Niet meer, niets minder.”

Traumabegeleiding voor de professional?

BGNU, de brancheorganisatie binnen de uitvaart, heeft in 2012 een pilot geïnitieerd met als doel: traumabegeleiding voor uitvaartbegeleiders. Voorzitter Paul Koeslag: ,,De reacties waren positief, maar de organisaties gaven aan deze zorg prima zelf te kunnen leveren.” Ondanks het feit dat geen cijfers of onderzoeken bekend zijn, is volgens BGNU-leden geen sprake van verzuim als gevolg van psychische belasting. Meest recente onderzoek van de Arbeidsinspectie uit 2005 ondersteunt deze bevindingen. Woordvoerder Anneke Dijkstra: ,,Er is gekeken naar de fysieke en emotionele belasting bij een aantal uitvaartbedrijven in Gelderland, Twente en Noord-Limburg en de hygiëne. Uitkomst: de branche is goed op de hoogte en handelt adequaat indien nodig.”